Brusselse forten (Dendermonde)

Dendermonde wil historische vestinggordel met stadspoorten rond de stad heraanleggen
radio2, Peggy Van de Velde
vr 14 jun 2024 13:07

Dendermonde gaat de historische vestinggordel rond de stad restaureren en opwaarderen. Daardoor zal die weer één geheel vormen. De vestinggordel bestaat uit 8 stadspoorten. Zo'n 700 jaar geleden moesten die vijanden uit de stad houden. Rond de restanten is veel natuur met water, en de stad wil die plekken zinvol invullen en toegankelijk maken.

Dendermonde was eeuwenlang een belangrijk militair knooppunt langs de Dender en de Schelde. Tekenen van die periode tussen 1300 en 1500 vind je nog terug in het straatbeeld. Voorbeelden zijn de Mechelse Poort, de Brusselse Forten, Bastion V, Bastion VIII, Bastion IX en het Kalendijkgebied. Om van die vestinggordel met stadspoorten weer 1 geheel te maken werkte de stad een groot toekomstplan uit.
Een studiebureau heeft onderzocht wat Dendermonde met die oude restanten vandaag kan doen. "We gaan die opnieuw zichtbaar en toegankelijk maken", zegt schepen voor patrimonium Dirk Abbeloos (CD&V). "We willen zo veel mogelijk mensen laten delen in die schoonheid en geschiedenis die ons gemaakt heeft tot wat we zijn."

"Het is wel een duur project dat vele jaren in beslag zal nemen"
"Die vernieuwing zal "niet op 1, 2, 3 gebeuren en is erg duur, ettelijke miljoenen", zegt de schepen. "We gaan beginnen met de verbinding tussen de restanten van poorten en bastions, die kost 1 miljoen." Nu de stad weet hoeveel het project in totaal kan kosten, gaat ze partners zoeken voor de financiering. Het wordt een langetermijnproject dat over meer dan 10 jaar gespreid wordt.

Projectbeschrijving

Dendermonde is ontstaan aan de samenvloeiing van de Dender en de Schelde. De stad was van oudsher militair en economisch een belangrijke plaats, omdat zich hier, stroomopwaarts vanaf de zee, de eerste brug over de Schelde bevond. Omwille van haar strategische ligging werd de stad in de 19de eeuw tot vestingstad uitgebouwd, als onderdeel van de Wellingtonbarrière tegen het Franse imperialisme. De vestingwerken werden door de jonge Belgische staat vanaf 1830 verder versterkt en gemoderniseerd als onderdeel van de ‘vesting Antwerpen’. Op enige afstand van de vestinggordel werden aan de oost- en zuidzijden ook drie batterijen gebouwd.

Als gevolg van technische en militaire evoluties verloor de stad aan het einde van Wereldoorlog I in grote mate haar strategisch belang. De vestinggordel werd stelselmatig gedemilitariseerd, de militaire installaties raakten meer en meer in verval en overwoekerd. Een aantal deelsites kreeg een nieuwe invulling voor onderwijs, recreatie en als stedelijke parkruimte. Op andere plaatsen verdween de vestinggordel volledig door nieuwe stadsontwikkelingen of ad-hocingrepen in het bebouwde weefsel.

Resultaat is dat de vestinggordel in het noorden (Gentsesteenweg, Noordlaan, Grembergse zijde) en zuiden (rond het station), niet of nauwelijks bewaard is gebleven, en amper zichtbaar is in het straatbeeld. Westelijk (Brusselse Forten) en zuidoostelijk (Kalendijkgebied) bleven wel (delen van) watervlakken, poorten, bastions en andere relicten van de vestinggordel bewaard. De zuidelijke batterijen (batterij 3 / Fort Rozebroek en batterij 2 / Fort Driebek) bleven bewaard.

De voorbije decennia zijn diverse initiatieven genomen voor het behoud en de herwaardering van de Dendermondse vestinggordel, zowel door particulieren, verenigingen als door het lokaal bestuur en de hogere overheden. Relicten kregen een nieuwe functie of werden gerestaureerd. Deze initiatieven zijn evenwel – hoe waardevol ook – vaak anekdotisch en missen samenhang.

Het lokaal bestuur heeft de ambitie om door de opmaak van een masterplan voor de vestinggordel in samenspraak met de betrokken actoren te komen tot een samenhangende, geïntegreerde ruimtelijke inrichtingsvisie, op basis van een afweging van diverse sectorale plannen en visies, maatschappelijke noden en wensen.

Er moet een multidisciplinaire langetermijnvisie worden uitgewerkt, maar anderzijds moeten op korte termijn ook een aantal ‘mijlpalen’/acties vastgelegd worden, die perspectief kunnen bieden voor het komende decennium. Een belangrijke horizon hierbij is 2030, de tweehonderdste verjaardag van de Wellingtonbarrière.

Voor acht welgekozen deelgebieden op het slagveld zal de uitgewerkte algemene langetermijnvisie geconcretiseerd worden in ‘aanvalszones’. Enerzijds gaat het over een aantal cruciale deelgebieden waar er rond de vestinggordel moet worden gewerkt om het ‘verhaal van de vestingstad Dendermonde’ goed te kunnen vertellen. Anderzijds gaat het over een aantal deelgebieden waar we op korte en middellange termijn haalbare acties kunnen realiseren die de vestinggordel opnieuw meer zichtbaarheid en/of een duurzame toekomst geven. Het uitgewerkte masterplan zal voor de geselecteerde ‘aanvalszones’ resulteren in een conceptuele ruimtelijke inrichtingsvisie, met oplijsting van concrete deelacties en hieraan gekoppelde ruwe ramingen. Voor een aantal ‘aanvalszones’ zijn nu al initiatieven lopende met concrete acties, bijv. Bomvrije Kazerne, Bastion V, Bastion IX, enz. Van de acht te selecteren aanvalszones schuift de stad reeds de volgende vier gebieden naar voren:

- vestinggordel doorheen de stationsomgeving (interactie met masterplan stationsomgeving), om de zones Brusselse Forten en Kalendijkgebied met elkaar te verbinden;

- vroegere Gentse Poort (Gentsesteenweg) met link naar de Oude Dender;

- omgeving monument Mechelse Poort, met doortrekking fietssnelweg F44 naar het noorden via het binnenkort te vernieuwen kruispunt Mechelse Poort (N47, N17, N416);

- de open ruimte die loopt tot aan het stadshart westelijk van de vestingstad en vroeger deels een ‘inundatiezone’ betrof rond de vestingstad (interactie met lopende visievorming woonuitbreidingsgebied Krijgem).

Vestinggordel
Rond Dendermonde ligt een gordel van verschillende forten en bastions. De stad wil die vestinggordel restaureren en liet daarvoor al een masterplan opmaken. Het plan werd op de gemeenteraad van mei goedgekeurd, voor de realisatie wordt gekeken naar de volgende legislatuur.

De verschillende forten en bastions moeten weer met elkaar verbonden worden en toegang bieden aan fietsers en wandelaars. "Het masterplan op zich is een meerwaarde", vindt Niels Tas (Vooruit). "De kans is echter groot dat het in een schuif zal belanden omdat het heel veel geld zal kosten.